Standardy ochrony dzieci w parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Sopotni Wielkiej 
 

 

 

 

1. Preambuła

Niniejszy dokument został opracowany w parafii MBNP w Sopotni Wielkiej  jako odpowiedź na prawny obowiązek wprowadzenia standardów ochrony dzieci przed krzywdzeniem we wszystkich instytucjach, w których przebywają dzieci, zgodnie z ustawą z dnia 28 lipca 2023 roku o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023 poz. 1606). Przy jego opracowywaniu uwzględniono wytyczne zarówno prawa państwowego, jak i kościelnego.
Ochrona dzieci przed przemocą jest nie tylko obowiązkiem prawnym, ale przede wszystkim moralnym imperatywem wynikającym z wartości chrześcijańskich. Kościół, realizując misję po-wierzoną mu przez Pana, stawia na pierwszym miejscu dobro dziecka, uznając moralną i prawną odpowiedzialność za jego ochronę. Wszyscy zaangażowani w życie Kościoła zobo-wiązują się do stworzenia bezpiecznego i przyjaznego środowiska, w którym dobro dziecka jest chronione i szanowane, a stosowanie wobec niego przemocy w jakiejkolwiek formie jest niedopuszczalne.
Dokument ten wyznacza standardy ochrony dzieci przed przemocą, zapewniając skuteczne działania zapobiegawcze i interwencyjne, oparte na wiedzy i empatii, zgodnie z Konwencją o Prawach Dziecka. Poprzez odpowiednią edukację i świadomość zagrożeń, Kościół może efek-tywnie zapobiegać krzywdzeniu dzieci i skutecznie je chronić, realizując tym samym swoje ewangeliczne posłannictwo.
 

 

 

2. Zawartość dokumentu

 

Dokument opisuje szczegółowe zasady bezpieczeństwa i sposoby ochrony dzieci i bezbron-nych dorosłych uczestniczących w życiu parafii i dotyczy:

 

 

• rekrutacji personelu i osób zaangażowanych duszpastersko w parafii;
• bezpiecznych relacji pomiędzy dorosłymi zatrudnionymi i pomagającymi duszpastersko w parafii a dziećmi i bezbronnymi dorosłymi;
• bezpiecznych relacji pomiędzy rówieśnikami;
• bezpiecznego korzystania z Internetu i mediów elektronicznych;
• zasady ochrony wizerunku i danych osobowych;
• sposobu reagowania w parafii na przypadki podejrzenia, że dziecko doświadcza prze-mocy fizycznej, psychicznej czy seksualnej i zasad prowadzenia rejestru interwencji (Za-łącznik 3);
• pomocy osobom pokrzywdzonym.

 

 

 

 

 

 

Standardy ochrony są dostępne w parafii i podane do publicznej wiadomości na stronie internetowej parafii.
 

 

 

3. Objaśnienie terminów (słowniczek)

 

 

 

 

Osoby, ich role i funkcje w Kościele

 

 

• ksiądz – duchowny chrześcijański posiadający święcenia kapłańskie.
• kapłan – osoba, która spełnia w imieniu wspólnoty religijnej funkcje kultowe i rytualne.
• duchowieństwo – biskupi, księża i diakoni.
• osoby konsekrowane – osoby, które w sposób szczególny poświęcają życie Bogu. Łączy je konsekracja, która wiąże się ze złożeniem Bogu ślubów czystości oraz najczęściej również ubóstwa i posłuszeństwa, choć zależy to od formy życia konsekrowanego. Należą do nich członkowie stowarzyszeń zakonnych oraz świeckie osoby konsekrowane.
• osoba świecka – członek Kościoła katolickiego i personel Kościoła inny niż biskupi, księża, diakoni i osoby zakonne.
• biskup – biskup lub arcybiskup diecezjalny, ordynariusz ordynariatu i prałat Prałatury Per-sonalnej Kościoła łacińskiego oraz hierarcha Kościołów wschodnich.
• proboszcz, administrator – mianowany przez biskupa duszpasterz i zarządca parafii.
• personel kościelny – duchowny, osoba zakonna lub inna osoba zatrudniona przez Kościół na podstawie umowy, podwykonawstwa, dobrowolnie lub nieodpłatnie.
• szafarz nadzwyczajny Komunii Świętej – osoba wyznaczona do udzielania Komunii Świę-tej, gdy zabraknie odpowiedniej liczby szafarzy zwyczajnych.
• wolontariusz – osoba, która na rzecz innych osób lub danej grupy społecznej, dobrowolnie i bezpłatnie świadczy pracę wykraczającą poza związki rodzinno-koleżeńsko­przyjacielskie. Określenie „bezpłatna” nie oznacza „bezinteresowna”, lecz „bez wynagrodzenia materialne-go”.
• organizator wyjazdu – osoba/podmiot uprawniony do organizacji wyjazdu dzieci – parafie, wspólnoty religijne, szkoły i placówki, przedsiębiorcy podlegający ustawie o usługach tury-stycznych, osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki nieposiadające osobowości prawnej.

 

 

 

 

Organizacja posługi Kościoła

 

 

 

• diecezja – jednostka administracyjna w kościołach chrześcijańskich podległa biskupowi.
• parafia – określona wspólnota wiernych, utworzona na sposób stały w Kościele partykular-nym, nad którą pasterską pieczę, pod zwierzchnictwem biskupa diecezjalnego, powierza się proboszczowi (administratorowi), jako jej własnemu pasterzowi.
• duszpasterstwo, w tym duszpasterstwo parafialne – sytuacja, w której jedna osoba jest odpowiedzialna za dobro drugiej lub za wspólnotę wyznaniową. Obejmuje celebrowanie liturgii, zapewnienie porad i wsparcia duchowego, edukację, poradnictwo, opiekę medyczną i pomoc w potrzebie. Wszelka praca polegająca na nadzorze lub wychowaniu dzieci jest dzie-łem duszpasterskim.
• duszpasterstwo pozaparafialne – duszpasterstwa, wspólnoty, grupy gromadzące młodych ludzi (młodzież licealna, studenci, młodzi dorośli), w tym wolontariaty, wakacyjne spotkania młodych (organizowane przez zakony, zgromadzenia zakonne, wspólnoty), festiwale młodzie-żowe, rekolekcje wyjazdowe, wspólnoty różnych stanów, pielgrzymki piesze, pielgrzymki au-tokarowe, środowiska harcerskie. To dzieła, które mogą działać przy parafiach, ale mają struktury pozaparafialne.

 

 

 

 

Dzieci i osoby bezbronne

 

 

• dziecko – osoba poniżej 18. roku życia.
• wiek bezwzględnej ochrony – wiek niższy niż wiek zgody. Czynność seksualna z osobą w wieku ochronnym jest czynem zabronionym (wykorzystaniem seksualnym), a osoba dopuszczająca się jej i lub doprowadzająca do niej podlega odpowiedzialności karnej. W Polsce obec-nie wynosi 15 lat.
• dziecko wykorzystane seksualnie – każde dziecko w wieku bezwzględnej ochrony, jeśli osoba dojrzała seksualnie, czy to przez świadome działanie, czy też przez zaniedbywanie swoich społecznych obowiązków lub obowiązków wynikających ze specyficznej odpowie-dzialności za dziecko, dopuszcza się zaangażowania dziecka w jakąkolwiek aktywność natu-ry seksualnej, której intencją jest zaspokojenie osoby dorosłej (Standing Committee on Sexually Abused Children).
• opiekun – osoba sprawująca pieczę nad dzieckiem, uprawniona do reprezentacji dziecka oraz posiadająca władzę prawną do dbania o interesy osobiste i majątkowe innej osoby (rodzic, rodzic zastępczy lub osoba uprawniona przez rodzica).
• zgoda opiekuna – zgoda rodziców albo zgoda opiekuna, rodzica zastępczego lub opiekuna tymczasowego. Jednak w przypadku braku porozumienia między rodzicami dziecka należy poinformować rodziców o konieczności rozstrzygnięcia sprawy przez sąd rodzinny (orzeczenie sądu opiekuńczego zastępuje zgodę rodziców).
• osoba dorosła bezbronna zgodnie z art. 1 ust. 2 b) Vos Estis Lux Mundi – każda osoba znajdująca się w stanie niepełnosprawności, upośledzeniu fizycznym lub psychicznym albo pozbawiona wolności osobistej, które w rzeczywistości, nawet sporadycznie, ograniczają ich zdolność zrozumienia, chęci lub przeciwstawienia się przestępstwu w inny sposób.

 

 

 

 

Różne formy przemocy

 

 

 

• uwikłanie – każda relacja, w której ktoś doświadcza strachu, lęku, poczucia winy, poczucia krzywdy, frustracji, poniżenia, zniewolenia, zależności, dominacji, niemożności bycia sobą, nie-szczerości, braku autentyczności, przemocy emocjonalnej, fizycznej, seksualnej czy ekonomicz-nej.
• nadużycie – postępowanie lub czyn niezgodny z przyjętymi normami postępowania, a nadu-żywać oznacza użyć ponad miarę oraz wykorzystać coś w niewłaściwy sposób lub w nadmier-nym stopniu (SJP). 9
• nadużycie władzy – nadużycie stanowiska, funkcji lub obowiązku w celu wykorzystania innej osoby. Może przybierać różne formy i obejmować sytuacje, w których dana osoba ma wła-dzę nad inną osobą na mocy swojego związku (np. pracodawca i pracownik, nauczyciel i uczeń, trener i sportowiec, rodzic lub opiekun i dziecko, duchowny/osoba zakonna i parafia-nin) i wykorzystuje tę władzę na swoją korzyść.
• przemoc duchowa – odwoływanie się do przekonań religijnych i wiary osoby w celu wyrzą-dzenia jej szkody. Może mieć negatywny wpływ na duchowość osoby poszkodowanej, zwłaszcza gdy dopuszcza się jej osoba posiadająca duchowy autorytet i zaufanie w Kościele.
• przemoc domowa – jednorazowe lub powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób, w szczególności narażające na niebezpieczeń-stwo utraty życia lub zdrowia, naruszające godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym wolność seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą (art. 2 Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie).
• zaniedbanie (wobec osoby dorosłej) – niezapewnienie przez opiekuna środków niezbęd-nych do życia osobie, którą się opiekuje.
• przemoc wobec osób starszych – pojedyncze lub powtarzające się działanie lub brak od-powiedniego działania, mające miejsce w jakimkolwiek związku, w którym oczekuje się zaufa-nia, które powoduje krzywdę lub cierpienie starszej osoby.
• przemoc emocjonalna (dorośli) – powszechna forma przemocy mająca miejsce w bliskich związkach. Przemoc emocjonalna jest definiowana jako molestowanie, które ma miejsce, gdy dana osoba jest poddawana zachowaniom lub działaniom mającym na celu jej kontrolowanie, z zamiarem wyrządzenia jej krzywdy emocjonalnej lub strachu, poprzez manipulację, izolację lub zastraszanie.
• bullying – znęcanie, zastraszanie, prześladowanie werbalne, społeczne, a także fizyczne.
• gaslighting – przemoc psychiczna polegająca na manipulowania drugą osobą w taki sposób, że ofiara przemocy z czasem przestaje ufać swoim osądom, staje się zdezorientowana, za-lękniona i traci zaufanie do swojej pamięci czy percepcji. Jeśli manipulacja jest stosowana stale i metodycznie, może w końcu doprowadzić do tego, że ofiara zacznie kwestionować swoje zdrowie psychiczne. W ten sposób manipulator przejmuje nad nią całkowitą kontrolę.
• grooming (wobec dorosłego) – zachowania mające na celu izolację osoby, uczynienie jej zależną, skłonną do zaufania i bardziej podatną na agresywne zachowanie.
• seksizm – uprzedzenie lub dyskryminacja ze względu na płeć.
• seksualizacja – proces, w wyniku którego wartościowanie drugiej osoby oraz siebie same-go/siebie samej dokonywane jest przez pryzmat atrakcyjności seksualnej, uprzedmiotowienie osoby pod względem seksualnym lub narzucanie seksualności w niewłaściwy sposób (wg Ame-rykańskiego Towarzystwa Psychologicznego).
• cyberprzemoc – wszelka przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych – komunikatorów, czatów, stron internetowych, mediów społecznościowych, blogów, SMS-ów, MMS-ów. Może mieć formę wulgarnych wiadomości, obraźliwych komentarzy (hejt, trolling), rozpowszechniania zdjęć ukazujących dziecko w niekorzystnym świetle, zastraszania, śledze-nia (cyberstalking), ujawniania tajemnic (outing) itp.
  

 

 

 

Wsparcie

 

 

• Niebieska Linia – https://www.niebieskalinia.info/
• procedura „Niebieskie Karty” – jest narzędziem, którego głównym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa osobie doznającej przemocy domowej, obejmuje też współpracę przedstawi-cieli różnych instytucji i podmiotów, które są zobowiązane do reagowania w przypadku uzy-skania informacji o wystąpieniu przemocy domowej.

 

 

 

 

Przestępstwa motywowane seksualnie

 

 

 

• przestępstwo kanoniczne wykorzystywania seksualnego – kanoniczne przestępstwa wy-korzystywania seksualnego popełniane przez duchownych lub osoby konsekrowane, którymi są: zmuszanie kogoś, za pomocą przemocy, groźby lub nadużycia władzy, do wykonywania lub poddawania się czynnościom seksualnym; wykonywanie czynności seksualnych z dzieckiem lub osobą bezbronną; produkcja, wystawianie, posiadanie lub dystrybucja, w tym drogą elek-troniczną, pornografii z udziałem dzieci, a także werbowanie lub nakłanianie dziecka lub osoby bezbronnej do udziału w tworzeniu pornografii popełnione przez duchownych lub oso-by zakonne, o których mowa w artykule 1 §1 a) Vos Estis Lux Mundi.
• przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności (art. 197-205 k.k.) – zgwał-cenie (art. 197), wykorzystanie seksualne osoby bezradnej lub niepoczytalnej (art. 198), sek-sualne wykorzystanie zależności (art. 199), seksualne wykorzystanie dziecka (art. 200), uwo-dzenie dziecka poniżej lat 15 z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego lub sieci tele-komunikacyjnej (art. 200a), propagowanie pedofilii (art. 200b), kazirodztwo (art. 201), por-nografia (art. 202), zmuszanie do prostytucji (art. 203), czerpanie zysku z cudzego nierządu (art. 204).
• Rejestr Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym – rejestr obywateli polskich, którzy do-puścili się przestępstwa z pobudek seksualnych. Składa się z Rejestru publicznego i Rejestru z dostępem ograniczonym. https://arch-bip.ms.gov.pl/pl/rejestry-i-ewidencje/rejestr-sprawcow-przestepstw-na-tle-seksualnym/
  

 

 

 

Osoby dramatu

 

 

 

 

• osoba pokrzywdzona – osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpo-średnio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (art. 49 §1 k.p.k.).
• osoby pokrzywdzone przemocą w rodzinie – osoby najbliższe, inne osoby pozostające w stałym lub przemijającym stosunku zależności od osoby stosującej przemoc (art. 115 §11 Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie).
• skarżący – każda osoba składająca skargę, która może zawierać zarzut, podejrzenie, oba-wę lub zgłoszenie naruszenia prawa.
• pozwany – osoba, na którą złożono skargę.
• oskarżony – osoba, której postawiono zarzuty karne.
• przestępca seksualny – osoba, która przyznała się do wykorzystania seksualnego lub której odpowiedzialność za wykorzystanie została orzeczona przez właściwy sąd i/lub procedurę kościelną.

 

 

Zespół ds. Prewencji i jego praca

 

 

 

 

• osoba odpowiedzialna za standardy ochrony dzieci – osoba wyznaczona przez probosz-cza (administratora), sprawująca nadzór nad prawidłowym stosowaniem standardów ochrony dzieci.
• osoba zaufana – osoba wyznaczona przez proboszcza (administratora), ciesząca się zaufaniem i odpowiednio przygotowana, odpowiedzialna za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach dotyczących przemocy.
• osoba odpowiedzialna za interwencję – zarządca placówki (proboszcz, administrator) od-powiedzialny za podejmowanie interwencji w przypadku zaistnienia przemocy.
• kompetencje miękkie – umiejętności psychospołeczne, np. komunikatywność, asertywność.
• konflikt interesów – sytuacja (postrzegana lub rzeczywista), w której powstaje konflikt pomiędzy obowiązkami służbowymi danej osoby a jej prywatnymi interesami, który może mieć wpływ na wykonywanie tych obowiązków. Taki konflikt zazwyczaj wiąże się z przeciwstaw-nymi zasadami lub niezgodnymi życzeniami lub potrzebami i może wystąpić, gdy osoba pełni wiele ról.
• lojalność środowiskowa – silna lojalność wobec danego środowiska, grupy ludzi, wspólnoty, instytucji, przełożonego itp., która może przyjmować formy pozytywne, np. dochowanie tajem-nicy, lub negatywne, np. niereagowanie bądź zaprzeczanie przemocy.
• dane osobowe – wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania żyjącej osoby fizycznej, a także poszczególne informacje, które w połączeniu ze sobą mogą prowadzić do zidentyfikowania tożsamości danej osoby. Przykładowe dane oso-bowe: imię i nazwisko, adres zamieszkania, adres e-mail z imieniem i nazwiskiem, numer do-wodu tożsamości, dane o lokalizacji, adres IP, dane przechowywane przez szpital lub leka-rza, które mogą jednoznacznie wskazywać tożsamość danej osoby.
• wniosek o wgląd w sytuację rodziny – pismo, które może zostać złożone przez każdą osobę fizyczną i prawną, która chce, aby sąd zbadał aktualną sytuację rodzinną. Wniosek nie podlega żadnej opłacie sądowej, może być złożony w każdej chwili i w przypadku jego od-rzucenia przez sąd nie rodzi żadnych negatywnych konsekwencji wobec wnioskodawcy.

 

 

 

 

Formy przemocy wobec dziecka

 

 

 

• przemoc wobec dzieci – wszelkie formy złego traktowania fizycznego i/lub emocjonalnego, wykorzystywania seksualnego, zaniedbania lub niedbałego traktowania, wyzysku komercyj-nego lub innego, skutkujące rzeczywistą lub potencjalną szkodą dla zdrowia, przetrwania, rozwoju lub godności dziecka w kontekście relacji odpowiedzialności, zaufania lub siły. Dzieli się powszechnie na pięć podtypów: przemoc fizyczna, znęcanie się emocjonalne/psychiczne, zaniedbanie, narażenie na przemoc w rodzinie, wykorzystywanie seksualne. W kontekście Kościoła katolickiego ważne jest także uznanie przemocy duchowej za dodatkowy podtyp przemocy.
• przemoc fizyczna to przemoc, w wyniku której dziecko doznaje fizycznej krzywdy lub jest nią potencjalnie zagrożone. Krzywda ta następuje w wyniku działania bądź zaniechania działania ze strony rodzica lub innej osoby odpowiedzialnej za dziecko, lub której dziecko ufa, bądź która ma nad nim władzę. Przemoc fizyczna wobec dziecka może być czynno-ścią powtarzalną lub jednorazową.
• przemoc psychiczna i emocjonalna to przewlekła, niefizyczna, szkodliwa interakcja wo-bec dziecka, obejmująca zarówno działania, jak i zaniechania. Zaliczamy do niej m.in. nie-dostępność emocjonalną, zaniedbywanie emocjonalne, relację z dzieckiem opartą na wro-gości, obwinianiu, oczernianiu, odrzucaniu, nieodpowiednie rozwojowo lub niekonsekwentne interakcje z dzieckiem, niedostrzeganie lub nieuznawanie indywidualności dziecka i jego granic psychicznych.
• zaniedbywanie dziecka to chroniczne lub incydentalne niezaspokajanie jego podstawo-wych potrzeb fizycznych/psychicznych i/lub nierespektowanie jego podstawowych praw, powodujące zaburzenia jego zdrowia i/lub trudności w rozwoju. Do zaniedbywania do-chodzi w relacji dziecka z osobą, która jest zobowiązana do opieki, wychowania, troski i ochrony dziecka.
• narażenie na przemoc w rodzinie – forma psychicznego znęcania się nad dzieckiem, w której dziecko jest obecne – słyszy lub widzi – gdy inny członek rodziny doświadcza przemocy fizycznej, psychicznej lub seksualnej albo widzi szkody wyrządzone osobom lub mieniu w wyniku agresywnego zachowania członka rodziny.
• wykorzystywanie seksualne dziecka – wykorzystanie seksualne dziecka to włączanie dziecka w aktywność seksualną, której nie jest ono w stanie w pełni zrozumieć i udzielić na nią świadomej zgody i/lub na którą nie jest dojrzałe rozwojowe i nie może zgodzić się w ważny prawnie sposób i/lub która jest niezgodna z normami prawnymi lub obyczajowymi danego społeczeństwa. Z wykorzystaniem seksualnym mamy do czynienia, gdy taka ak-tywność wystąpi między dzieckiem a dorosłym lub dzieckiem a innym dzieckiem, jeśli te osoby ze względu na wiek bądź stopień rozwoju pozostają w relacji opieki, zależności, władzy. Celem takiej aktywności jest zaspokojenie potrzeb innej osoby (World Health Or-ganization). Obejmuje zachowania z kontaktem fizycznym (w tym penetracyjne) oraz bez kontaktu fizycznego, może wtedy przybrać formę seksualizacji, robienia zdjęć lub filmów wideo przedstawiających dzieci o charakterze jednoznacznie seksualnym, zmuszania dzieci do oglądania czynności seksualnych lub wzięcia w nich udziału lub zmuszania dzieci do uprawiania seksu lub angażowania się w czynności seksualne z innymi dziećmi lub doro-słymi. Obejmuje również wyzyskiwanie seksualne dzieci, czyli czerpanie zysku np. z porno-grafii z udziałem dzieci lub prostytucji dziecięcej. Rooming (wobec dziecka) – zachowa-nia, których celem jest przygotowanie dziecka do wykorzystywania seksualnego. Obejmuje nawiązanie szczególnej relacji z dzieckiem, często również warunkowanie rodziców i innych dorosłych oraz osłabienie ich czujności, aby myśleli, że relacja z dzieckiem jest normalna i pozytywna.
• przemoc rówieśnicza (agresja rówieśnicza, bullying) – występuje, gdy dziecko doświadcza różnych form przemocy ze strony rówieśników, bezpośrednio lub z użyciem technologii komu-nikacyjnych. Ma miejsce wtedy, gdy działanie ma na celu wyrządzenie komuś przykrości lub krzywdy (intencjonalność), ma charakter systematyczny (powtarzalność), a ofiara jest słabsza od sprawcy bądź grupy sprawców. Obejmuje przemoc werbalną (np. przezywanie, dogady-wanie, ośmieszanie), relacyjną (np. wykluczenie z grupy, ignorowanie, nastawianie innych przeciwko osobie), fizyczną (np. pobicie, kopanie, popychanie, szarpanie), materialną (np. kradzież, niszczenie przedmiotów) oraz elektroniczną (złośliwy SMS lub e-mail, wpis w me-diach społecznościowych, umieszczanie w Internecie zdjęć lub filmów ośmieszających ofiarę), a także przemoc podczas randki ze strony chłopaka/dziewczyny.

 

 

 

 

4. Weryfikacja, delegowanie i edukacja kapłanów, osób konsekrowanych i świeckich pracujących z dziećmi i z osobami bezbronnymi w parafii

 

 

 

 

 

Za wdrożenie i stosowanie standardów ochrony dzieci przed przemocą w parafii odpowiada proboszcz/administrator.

 

 

Do obowiązków proboszcza/administratora należy:

 

 

 

• POZYSKANIE INFORMACJI Z REJESTRU PRZESTĘPCÓW NA TLE SEKSUALNYM
  każdej osobie zaangażowanej w parafii i mającej kontakt z dziećmi w obszarze związa-nym z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicz-nych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez dzieci, lub z opieką nad dziećmi proboszcz uzyskuje dane z Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym (https://arch-bip. ms.gov.pl/pl/rejestry-i-ewidencje/rejestr-sprawcow-przestepstw-na-tle-seksualnym/).
• OTRZYMANIE ZAŚWIADCZENIA Z KRAJOWEGO REJESTRU KARNEGO
  Przed nawiązaniem stosunku pracy lub przed dopuszczeniem osoby do działalności (np. wo-lontariackiej) związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, świadczeniem porad psy-chologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez dzieci, lub z opieką nad nimi proboszcz ma obowiązek uzyskania od tej osoby infor-macji z Krajowego Rejestru Karnego.

 

 

Jakie informacje należy zaznaczyć, aby dokument z KRK był prawidłowy:

 

 

 

 

• W punkcie 12 formularza „Rodzaj danych, które mają być przedmiotem informacji o osobie” należy zaznaczyć: Kartotekę karną oraz Kartotekę nieletnich.
• W punkcie 13 formularza „Zakres danych, które mają być przedmiotem informacji o osobie” należy wskazać:
  - w zakresie przestępstw określonych w rozdziale XIX i XXV Kodeksu karnego, w art. 189a i art. 207 Kodeksu karnego oraz w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narko-manii (Dz. U. z 2023 r. poz. 172), albo
  - art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczo-ścią na tle seksualnym i ochronie małoletnich (Dz. U. z 2023 r. poz. 1304 i 1606).

 

 

 

• Jeśli parafia zatrudnia firmy z zewnątrz lub udostępnia im pomieszczenia, właściciel firmy musi przedstawić proboszczowi oświadczenie o sprawdzeniu swoich pracowników, którzy wejdą na teren parafii i będą mogli mieć kontakt z dziećmi, w Rejestrze Sprawców Prze-stępstw na Tle Seksualnym.
• Proboszcz/administrator parafii powołuje Zespół ds. Prewencji. W jego skład wchodzą: osoba odpowiedzialna za standardy ochrony dzieci, osoba zaufana oraz osoba odpo-wiedzialna za interwencję.

Osoba odpowiedzialna za standardy troszczy się o to, aby standardy były w parafii zna-ne, wdrażane i przestrzegane. Każda odrębna grupa parafialna może wyznaczyć własną taką osobę.

 

Osoba zaufana powołana jest do przyjmowania zgłoszeń w przypadku naruszenia standar-dów lub zaistnienia incydentów przemocy. Musi to być osoba faktycznie budząca zaufanie, odpowiednio przygotowana oraz posiadająca tzw. kompetencje miękkie, predysponujące ją do kontaktu z osobami skrzywdzonymi. Nie może ona na własną rękę podejmować działań służących wyjaśnieniu podejrzeń i zarzutów lub weryfikacji zgłaszanych faktów. Współpracu-je ściśle z osobą odpowiedzialną za interwencję. Osoby te zobowiązane są do zachowania poufności (Załącznik 4).

 

Osobą odpowiedzialną za interwencję w przypadku podejrzenia lub zaistnienia przemocy może być proboszcz/administrator parafii, lub inna osoba oddelegowana do tego zadania o ile posiada odpowiednie kompetencje.

 

Osoby powyższe tworzą wraz z proboszczem (administratorem) Zespół ds. Prewencji i ściśle z sobą współpracują. Wskazane jest, aby były to świeckie osoby cieszące się zaufaniem, od-powiednio przeszkolone i kompetentne, które będą wiedziały, jakie działania w danej sytuacji są stosowne i konieczne. Nie mogą to być osoby uwikłane w lojalność środowiskową lub w konflikcie interesów. W sytuacji, gdy nie ma możliwości powołania całego zespołu, należy powołać przynajmniej jedną osobę, która będzie łączyła powyższe funkcje. Zespół ten współ-pracuje również z osobami odpowiedzialnymi w diecezji za prewencję oraz z delegatem ds. ochrony dzieci i młodzieży
Wszelka działalność dotycząca ochrony oraz interwencji i pomocy musi być dokumentowana. Wpisów w rejestrze zdarzeń dokonują osoby bezpośrednio zaangażowane w daną aktyw-ność, ale za bezpieczne przechowywanie informacji odpowiedzialny jest pro-boszcz/administrator. Rejestr (Załącznik 3) prowadzi się zgodnie z zasadami ochrony danych wrażliwych.

 

 

 

 

 

 

 

Obowiązki duszpasterzy dzieci, duszpasterze dzieci powinni:

 

 

 

• czuwać nad własną dojrzałością emocjonalną, psychiczną, duchową;
• starać się o dobór żywo wierzących, rzetelnych, zweryfikowanych i odpowiednio prze-szkolonych osób do pełnienia funkcji animatorów, wychowawców itd.;
• wspierać dzieci w ich rozwoju ku dojrzałości;
• dbać o respektowanie zasad kultury (wobec dzieci i między nimi);
• czuwać nad równym traktowaniem wszystkich dzieci, uwzględnieniem ich szczególnych po-trzeb i osobistych uwarunkowań;
• dbać o przestrzeganie prawa do nienaruszalności cielesnej i prywatności;
• organizować działania duszpasterskie w miejscach bezpiecznych;
• utrzymywać możliwie żywy i transparentny kontakt z rodzicami dzieci;
• dbać o przestrzeganie zasad prywatności i ochrony wizerunku oraz danych osobowych dzieci (Załącznik 5).

 

Zakres szkoleń w temacie ochrony dzieci i osób bezbronnych oraz kto je prowadzi

 

Wszyscy pracownicy i wolontariusze w parafii otrzymują potrzebną im wiedzę o standardach przyjętych i obowiązujących w parafii – kodeksie zachowań, procedurach związanych z in-terwencją i zgłoszeniem.

 

Pracownicy i wolontariusze pełniący funkcje wychowawcze lub formacyjne dodatkowo otrzy-mują potrzebną wiedzę dotyczącą:

 

 

 

 

• rodzajów przemocy (w tym przemocy rówieśniczej);
• rozpoznawania oznak przemocy (w tym wykorzystania seksualnego);
• strategii działania sprawców przemocy (w tym przemocy seksualnej);
• rozmowy z dzieckiem/nastolatkiem/osobą bezbronną na temat krzywdy;
• rozmowy z dorosłymi (gdy ktoś pracuje z grupą dorosłych) dotyczącą przemocy;
• zagrożeń i ochrony przed szkodliwymi treściami w Internecie;
• innych zaleceń obowiązujących w danej placówce/miejscu duszpasterskim.

 

 

 

5. Zasady chroniące - kodeks zachowań

 

Dzieckiem jest osoba, która nie ukończyła 18. roku życia. Dziecko, rozwijając się, konstytuuje siebie jako osobę. Potrzebuje do tego opieki, troski, serdeczności, kształcenia i wychowania. Dzieje się to w rodzinie, poprzez relacje z autorytetami oraz wartości przekazywane w śro-dowisku rówieśniczym i wychowawczym. Wszelkie oddziaływanie wychowawcze zawsze musi się dokonywać z poszanowaniem woli rodziców bądź prawnych opiekunów.
W zachowaniu należy kierować się poniższymi wskazówkami oraz roztropnością i wrażliwo-ścią ewangeliczną. Zasady te dotyczą nie tylko relacji dorosły – dziecko, ale również relacji pomiędzy dziećmi (Załącznik 5).

 

 

 

 

 

 

Zasady chroniące w kontakcie bezpośrednim

 

 

 

• Wszystkie spotkania z dziećmi na terenie parafii powinny być organizowane w miejscach oficjalnych, ogólnodostępnych i do tego przygotowanych.
• Nie można przebywać z dzieckiem sam na sam w warunkach odizolowanych. Jeżeli dobro dziecka wymaga indywidualnego spotkania, nie może się ono odbywać w sekrecie (zalecane powiadomienie rodziców lub przełożonego) i w warunkach odizolowanych. Osoba przeprowadzająca spotkanie powinna zatroszczyć się o transparentność (np. przeszklone lub uchylone drzwi pomieszczenia, które nie mogą być zamknięte na klucz, obecność innych osób w bezpośrednim pobliżu, powiadomienie innych osób o spotkaniu itp.). Indywidualnych spotkań z dziećmi nie wolno w nieroztropny sposób mnożyć ani przedłużać. Spotkania takie nie powinny odbywać się w późnych godzinach wieczornych (po godz. 20.00 lub nocą).
• Dzieci nie mogą przebywać w parafialnych pomieszczeniach mieszkalnych bez opieki rodzica lub opiekuna prawnego. Nie powinny też towarzyszyć duszpasterzom w miejscach lub w sprawach niezwiązanych ze sprawowaniem posługi lub formacją.
• Dzieci powinny zawsze pozostawać pod opieką osoby dorosłej. Podczas pełnienia funkcji wychowawczych opiekunowie nie mogą pozostawać pod wpływem alkoholu lub substancji psychoaktywnych ani przyjmować ich w obecności dzieci.
• Dzieci na terenie parafii nie mogą przebywać pod wyłączną opieką innego dziecka, chyba że inaczej stanowią regulaminy religijnych ruchów duszpasterstwa pozaparafialnego, np. Ruchu Światło-Życie, KSM, w tym wypadku stosuje się standardy opracowane przez te grupy. Osoby te powinny być odpowiednio uformowane, przygotowane i pełnić posługę pod okiem dorosłych.
• Jeśli spotkania formacyjne, np. przygotowanie do bierzmowania, odbywają się w domach wybranych rodzin, również muszą być przeprowadzane w grupie, nigdy indywidualnie.
•  Zakazuje się przewożenia dzieci prywatnymi samochodami, zwłaszcza w pojedynkę, bez wiedzy i wyraźnej zgody rodziców lub opiekunów prawnych.
• Niestosowne jest skracanie dystansu przez przechodzenie na „ty” osoby dorosłej z dzieckiem.
• W prywatne życie dziecka wolno ingerować tylko w takim wymiarze, w jakim wymaga tego konkretny problem.
• W przypadku konieczności podjęcia rozmów na temat seksualności należy wykazać się delikatnością i roztropnie rozeznać, czy takiej rozmowy nie powinien przeprowadzić specjalista.
• W obecności dzieci nie wolno wypowiadać treści i żartów o podtekście seksualnym. Zabronione jest prezentowanie dzieciom treści obscenicznych, erotycznych, pornograficznych lub mających podtekst seksualny, zawierających sceny brutalnej przemocy bądź nieodpowied-nich do wieku i wrażliwości odbiorców w jakikolwiek sposób i za pomocą jakiegokolwiek urządzenia.
• Niedozwolone jest stosowanie przemocy fizycznej oraz psychicznej, takiej jak: poniżanie, upokarzanie, ośmieszanie, dokuczanie, szykanowane, znęcanie się itp., zarówno w bezpo-średnich kontaktach, jak i za pośrednictwem mediów społecznościowych.
• Niedopuszczalne są wszelkiego rodzaju nadużycia duchowe (w obszarze spowiedzi, poradnictwa itp.).
• Każdy przypadek przemocy fizycznej, psychicznej (emocjonalnej) czy seksualnej pomiędzy dziećmi wymaga natychmiastowej reakcji ze strony opiekunów.
• Nie wolno dotykać dzieci wbrew ich woli ani w sposób nieadekwatny do relacji duszpa-sterskich lub wychowawczych.

 

 

 

Zachowania niedozwolone:

 

 

 

 

• wszelkie formy okazywania niechcianej czułości;
• dotykanie piersi, pośladków, genitaliów i ich okolic (choćby przez bieliznę lub odzież);
• pocałunki;
• mocne i zamykające uściski, uniemożliwiające przerwanie kontaktu;
• klepanie po pośladkach, udach, kolanach, głowie;
• łaskotanie lub mocowanie się w dużej bliskości cielesnej;
• masaże;
• sadzanie na kolanach;
• kładzenie się lub spanie obok;
• ocieranie się;
• seksualizacja i seksizm;
• różne formy poniżania oraz mobbing;
• używanie wulgaryzmów.
• zabrania się częstowania dzieci tytoniem, alkoholem i innymi substancjami psychoaktywny-mi, posiadania środków niedozwolonych przez prawo. Nie wolno również tolerować ich posiadania oraz zażywania przez dzieci.

 

 

 

 

Zachowania właściwe w naszym kręgu kulturowym:

 

 

• uścisk dłoni lub delikatne objęcie, przytulenie, pocałunki w policzek;
• delikatne poklepanie po ramionach lub plecach jako wyraz akceptacji wsparcia, pociesze-nia;
• dotyk ramion, rąk czy barku jako wyraz bliskości;
• trzymanie się za ręce w czasie np. zabawy lub dla uspokojenia wzburzenia emocjonalne-go;
• trzymanie za ręce dzieci w czasie spaceru;
• siadanie w pobliżu małych dzieci;
• podnoszenie lub trzymanie na rękach dzieci do ok. 3. roku życia;
• przytulanie i branie na kolana małych dzieci za zgodą ich rodziców i najlepiej w ich obecności;
• dzieciom nie wolno robić zdjęć lub filmować bez ich zgody. Nie wolno upubliczniać zdjęć, filmów z udziałem dzieci bez pisemnej zgody ich rodziców lub opiekunów prawnych, z wyjątkiem zdjęć dużych grup w miejscach publicznych w związku z informowaniem o wydarzeniach;

 

 

 

Zasady ochrony dotyczące organizowania spotkań i wyjazdów

 

 

Obowiązuje zasada pełnej transparentności w organizowaniu spotkań z dziećmi. Na początku roku formacyjnego w parafii należy:

 

 

 

 

 

 

• zapoznać rodziców lub opiekunów prawnych dzieci z harmonogramem prowadzonych spotkań;
• zadbać o wyrażenie przez nich zgody w formie pisemnej na udział w spotkaniach;
• ustalić zasady odbioru dzieci;
• ustalić zasady komunikacji elektronicznej z dziećmi;
• wszystkie formy zorganizowanego czasu, a w sposób szczególny wypoczynku dzieci powinny być realizowane zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa;
• na wyjazdy grupowe należy uzyskać pisemną zgodę rodziców lub opiekunów prawnych, po uprzednim zapoznaniu ich z ramowym planem działania i zasadami jego organizacji (regulaminem). Podczas wyjazdu rodzice lub opiekunowie prawni mają prawo do kontaktu ze swoim dzieckiem oraz z jego opiekunem;
• podczas wyjazdów parafialnych opiekunowie nie powinni nocować w tym samym pomiesz-czeniu co podopieczni. W sytuacji szczególnej, wymagającej od opiekuna pozostania w nocy w pomieszczeniu z wychowankiem, powinien on o tym fakcie zawiadomić inną osobę dorosłą, kierownika wyjazdu oraz, jeśli to możliwe, rodzica lub opiekuna prawnego wy-chowanka. Jeśli wyjazd przewiduje noclegi zbiorowe, organizator zawiera informację na ten temat w regulaminie. Szczególnie zadbać należy o ochronę dzieci w toaletach, łazienkach, przebieralniach czy szatniach.

 

Zasady ochrony dotyczące kontaktów przez media oraz udostępniania z Internetu
Dając możliwość dostępu dzieciom do Internetu parafia wdraża środki bezpieczeństwa uniemożliwiające dostęp do treści stanowiących zagrożenie dla ich prawidłowego rozwoju. Na urządzeniach umożliwiających dostęp do Internetu powinno być zainstalowane i aktualizowane oprogramowanie filtrujące treści, zaś korzystanie z Internetu powinno być monitorowane przez wyznaczoną osobę przynajmniej w sposób umożliwiający ustalenie, kto, kiedy i z jakich treści korzystał (np. indywidualne konta dla wszystkich użytkowników). Szczegółowe zasady korzystania z Internetu powinny być zawarte w stosownym regulaminie.

 

 

 

 

 

Zasady chroniące dotyczące wszystkich, również dorosłych

 

 

 

• Sakrament pokuty i pojednania, a także spotkania związane z towarzyszeniem duchowym powinny odbywać się w miejscach do tego wyznaczonych (konfesjonał lub miejsce osobne, ale widoczne). Jeśli nie można zachować tej zasady (np. w czasie wakacji, pielgrzymki czy przy spowiedzi osoby chorej czy z niepełnosprawnością), należy zadbać o to, by spo-wiednik i penitent byli dostępni (drzwi pomieszczenia nie mogą być zamknięte na klucz) lub widoczni dla innych osób (np. przeszklenia w drzwiach, uchylone drzwi do pomieszczenia). Niedopuszczalne jest spowiadanie lub tzw. rozmowy duchowe w pokojach prywatnych.
• Podczas Mszy świętych o uzdrowienie połączonych z modlitwą wstawienniczą należy za-dbać o to, aby modlitwa taka odbywała się przy głównym ołtarzu, w miejscach godnych, widocznych, centralnych, a nie w różnych „zaułkach”, przyciemnionych pomieszczeniach itp.
• Zaleca się, aby odwiedziny chorych (dotyczy księży oraz szafarzy i wolontariuszy) odby-wały się w obecności osoby trzeciej (kogoś z rodziny, z sąsiedztwa, osoby posługującej w parafii).
• Do udziału w wizytach duszpasterskich (kolęda) należy zapraszać tylko takie osoby (służ-ba liturgiczną, organista, zakrystianin, kościelny), które wykazują się odpowiednią dojrza-łością np. w obszarze zachowania dyskrecji. 

 

 

 

 

6. Sposób reagowania na oskarżenia lub niewłaściwe zachowania

 

 

 

• W przypadkach przemocy fizycznej bądź seksualnej, gdy sprawcą jest osoba dorosła lub dziecko, należy zgłosić ten fakt zgodnie z prawem do organów ścigania. Jeżeli przemocy dopuściła się osoba duchowna to dodatkowo należy zgłosić to do delegata diecezjalnego.
• Gdy sprawa dotyczy niewłaściwego zachowania osób świeckich zatrudnionych w parafii bądź wolontariuszy, sprawę należy zbadać i podjąć adekwatne kroki w zależności od tego, czego dotyczyło to zachowanie. Każdorazowo należy podjąć z tą osobą rozmowę i jeśli zajdzie taka potrzeba, to okresowo lub stale wycofać ją z pracy duszpasterskiej.
• Jeśli niewłaściwe zachowanie dotyczy dziecka, należy o tym zawiadomić jego rodziców i wraz z nimi podjąć odpowiednie działania.
• Jeśli sprawa dotyczy niewłaściwych zachowań dzieci wobec siebie nawzajem, należy niezwłocznie zawiadomić rodziców dzieci i wraz z nimi podjąć odpowiednie działania.
• Osoba odpowiedzialna za przyjmowanie zgłoszeń współpracuje z proboszczem i delega-tem diecezjalnym.
• Każda informacja o niewłaściwym zachowaniu powinna być traktowana poważnie, gdyż jest działaniem prewencyjnym.
• Jeśli jakakolwiek osoba dorosła zaangażowana w pracę duszpasterską w parafii dowie się od dziecka, że doświadcza ono przemocy, automatycznie ma obowiązek zastosowania się do art. 304 k.p.k. mówiącego o tym, że każdy, kto dowie się o popełnieniu przestęp-stwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub po-licję.
• Wszelka działalność dotycząca ochrony oraz interwencji i pomocy jest dokumentowana. Wpisów w rejestrze zdarzeń dokonują osoby bezpośrednio zaangażowane w daną ak-tywność (zazwyczaj osoba zaufana oraz/lub osoba odpowiedzialna za interwencję). Za bezpieczne przechowywanie notatek odpowiedzialny jest proboszcz (administrator). Rejestr (Załącznik 3) prowadzi się zgodnie z zasadami ochrony danych wrażliwych. Notatką taką posługujemy się w działaniach interwencyjnych (np. przy zgłoszeniu do prokuratury).

 

 

7. Pomoc osobom skrzywdzonym

 

 

 

• Każda osoba, która mówi o doświadczanej przez siebie krzywdzie, winna zostać przyjęta z szacunkiem i uważnie wysłuchana.
• Osoba skrzywdzona powinna otrzymać informację o możliwych formach pomocy, z której może skorzystać na terenie parafii lub poza nią.
• W sytuacji, gdy osoba wskazana jako sprawca jest kapłanem lub inną osobą zaangażo-waną w parafii, należy jak najszybciej zapewnić bezpieczeństwo osobie skrzywdzonej (np. przez niedopuszczanie do niej osoby wskazanej lub podejrzanej o krzywdę). Następnie należy jej udzielić pomocy, jakiej potrzebuje. Osoby poszkodowane nie powinny być obar-czane kosztami udzielanej im pomocy.
• Troska duszpasterska wobec osoby skrzywdzonej i jej bliskich polega przede wszystkim na życzliwym wysłuchaniu i pomocy w odbudowaniu jej więzi z Bogiem i zaufania do Kościoła. Organizowana jest w porozumieniu z diecezjalnym duszpasterzem ds. pomocy duchowej osobom skrzywdzonym.
• Jeśli osoba skrzywdzona należała do jakiejś grupy parafialnej, również inni uczestnicy tej grupy powinni otrzymać pomoc duszpasterską i ewentualnie psychologiczną.
•  Jeśli osobą skrzywdzoną jest dziecko, pomoc powinna otrzymać również jego rodzina.
• Parafianie powinni być we właściwy sposób poinformowani o tym, co się wydarzyło, oraz otrzymać stosowną pomoc. Należy przy tym zachować zasadę ochrony dobrego imienia osoby skrzywdzonej.
• Jeśli zgłoszenie dotyczy przestępstwa określonego w prawie karnym i/lub kanonicznym, osoba przyjmująca zgłoszenie postępuje zgodnie z procedurami zawartymi w Wytycznych KEP.
• Jeśli zgłoszenie dotyczy innej krzywdy czy niewłaściwego zachowania, osoba zgłaszająca otrzymuje informację o podjętych w sprawie krokach.
• Wszelkie działania i uzyskane informacje objęte są zasadą poufności, ale osoby skrzyw-dzonej nie wolno zobowiązywać do zachowania tajemnicy.

 

 

 

8. Sposób postępowania z oskarżonymi o przemoc

 

 

 

• Do parafii mogą należeć osoby, które są oskarżone o różne przestępstwa bądź mają wy-rok w zawieszeniu, lub też wróciły do środowiska po odbytym wyroku. Nie powinny one pracować z dziećmi, natomiast powinny zostać objęte pomocą duszpasterską.
• W sytuacji, gdy oskarżonym jest dziecko, należy współpracować z jego rodzicami lub opiekunami prawnymi w takim zakresie, w jakim jest to możliwe i potrzebne. Ich również dobrze jest otoczyć opieką duszpasterską.
• W sytuacji, gdy osobą oskarżoną jest kapłan lub osoba konsekrowana, należy zastosować się do wskazań uzyskanych od biskupa miejsca lub przełożonych. Wobec takiej osoby po-wzięte zostają kroki przewidziane przez Wytyczne KEP.
• Gdy osobą oskarżoną jest świecki pracownik lub wolontariusz parafialny, należy odsunąć taką osobę od podejmowanej pracy na czas wyjaśnienia sprawy lub do czasu decyzji prokuratury oraz objąć ją opieką duszpasterską.
• W procesie wyjaśniania sprawy oraz w podawaniu informacji należy również zadbać o zachowanie ochrony dobrego imienia domniemanego sprawcy.
• W przypadku zaistnienia fałszywego oskarżenia, jeśli zarzuty nie zostaną potwierdzone, a oskarżenie znane było osobom postronnym, należy przekazać im informację o niewinności oskarżonego w formie komunikatu biskupa miejsca lub delegata.

 

 

9. Zapewnienie jakości i ciągłości działań w zakresie prewencji

 

 

 

 

• Dokument zawierający standardy ochrony dzieci i osób bezbronnych w parafii aktualizo-wany jest co dwa lata.
• Ewaluacja dokumentu dokonywana jest przez osobę odpowiedzialną za prewencję we współpracy z proboszczem/administratorem i osobami wyznaczonymi przez proboszcza, a następnie konsultowana z osobami zaangażowanymi w duszpasterstwo parafialne. Następnie jest zatwierdzana przez osobę odpowiedzialną w diecezji za prewencję.

 

 

 

Osobą zaufania w parafii jest

 

Krystyna Juraszek  zs4sw@poczta.onet.pl

 

Ks. Janusz Okrzesik  Okrzesik.Janusz@diecezja.bielsko.pl